Từ thời cổ đại, ý tưởng đột phá về một chiếc tàu lặn có thể di chuyển dưới mặt nước mà không bị phát hiện, đồng thời phục kích tàu địch và đem lại chiến thắng nhẹ nhàng đã khiến các nhà lãnh đạo quân sự trên thế giới mê mẩn.
Tuy nhiên để đưa ý tưởng này thành hiện thực là cả một chặng đường dài, khi hàng loạt phát minh, ý tưởng đột phá đã gặp phải thất bại ê chề.
Sự ra đời của chiếc tàu ngầm quân sự đầu tiên
Truyền thuyết kể lại rằng chính Alexander Đại đế là vị vua đầu tiên đã sử dụng thành công một dạng tàu lặn nguyên thủy để tiến hành trinh sát dưới nước. Trong khi đó theo những ghi chép lịch sử, khái niệm đầu tiên về tàu ngầm với mái chèo dưới nước được một người Anh tên là William Bourne lên bản vẽ vào năm 1578.
Thế nhưng rốt cuộc, phải mãi đến năm 1620, nhà phát minh người Hà Lan Cornelis Drebbel mới biến những kế hoạch này thành hiện thực.
Một bản sao của tàu ngầm Yefim Nikonov, được cho là tàu ngầm quân sự đầu tiên trên thế giới được chế tạo thành công, nằm ở Thị trấn Sestroretsk, gần St. Petersburg (Ảnh: Wikimedia).
Đúng như thiết kế của Bourne, tàu ngầm Drebbel được đóng bằng gỗ và di chuyển bằng mái chèo, cho phép nó có thể lặn và di chuyển dưới nước trong vài giờ. Để làm được điều này, tàu gắn những chiếc phao kèm theo ống dẫn không khí từ bề mặt xuống khoang chứa từ 5 – 10 người bên trong để cân bằng áp suất.
Ý tưởng của Drebbel tưởng như đã tiệm cận sự hoàn hảo, khi ông trình diễn khả năng của tàu bằng cách lặn trên sông Thames trong 3 giờ đồng hồ trước sự chứng kiến của hàng nghìn người dân London tập trung trên bờ.
Nhà thơ và nhà soạn nhạc người Hà Lan Constantijn Huygens khi ấy đã chứng kiến cuộc thử nghiệm, và sáng tác một tác phẩm để ca ngợi phát minh táo bạo này, cũng như tin tưởng rằng nó sẽ có thể được sử dụng trong thời kỳ chiến tranh bằng cách tấn công và đánh chìm tàu địch khi đang neo đậu an toàn.
Mặc dù tiềm năng quân sự của chiếc tàu đã được công nhận ngay từ khi nó được giới thiệu, song phải hơn 1 thế kỷ sau, chiếc tàu ngầm quân sự đầu tiên mới có thể được chế tạo thành công.
Đó là vào năm 1718, khi một người thợ mộc ở Nga tên là Yefim Nikonov viết một bức thư cho Peter Đại đế, tuyên bố rằng ông có thể chế tạo một chiếc “tàu bí mật” có thể đi dưới nước và tiêu diệt tất cả các tàu bè của kẻ địch bằng đại bác. Tò mò và thích thú, Nga hoàng mời Nikonov đến Saint-Petersburg và yêu cầu ông gấp rút triển khai.
Một bản vẽ về thiết kế và cách hoạt động của tàu ngầm Nikonov.
Sau khoảng 3 năm chế tạo, lắp ráp, Nikonov đã hoàn thiện mô hình vào năm 1721, đồng thời thử nghiệm nó trước sự chứng kiến của Nga hoàng Peter – người rất hài lòng với kết quả đó. Nga hoàng lập tức ra lệnh cho Nikonov tiếp tục chế tạo một thiết giáp hạm bí mật cỡ lớn.
Tàu ngầm của Nikonov khi ấy được đóng bằng gỗ và có hình dạng giống như một thùng rượu. Nó được trang bị “ống lửa” – một loại vũ khí tương tự như súng phóng lửa.
Tàu ngầm có nhiệm vụ tiếp cận tàu đối phương từ dưới mặt nước, sau đó nhô các đầu của “ống” lên khỏi mặt nước, và cho nổ tung tàu đối phương bằng một số hỗn hợp dễ bắt lửa. Ngoài ra, ông cũng thiết kế một cửa gió cho các thủy thủ ra khỏi tàu được dễ dàng.
Thất bại nối tiếp thất bại
Lần thử nghiệm đầu tiên của tàu ngầm Nikonov được tiến hành vào mùa thu năm 1724, tuy nhiên đó thực sự là một thảm họa. Chiếc tàu ngầm bị chìm, va chạm mạnh xuống đáy khiến boong tàu bị vỡ. May mắn là phi hành đoàn gồm Nikonov cùng với 4 người chèo lái ở bên trong đã kịp thời tự giải thoát và sống sót thần kỳ.
Sau thất bại ê chề, Peter Đại đế vẫn không ngừng ủng hộ và khuyến khích Nikonov để cải tiến thiết kế. Thế nhưng, những thất bại nối tiếp thất bại vẫn ập đến với Nikonov vào các lần thử năm 1725 và 1727.
Hải quân Đế quốc Nga không còn kiên nhẫn với dự án tàu ngầm của Nikonov, đặc biệt là khi người bảo hộ cho ông, Nga hoàng Peter, đã qua đời vào năm 1725. Nikonov bị buộc tội lạm dụng công quỹ, và giáng chức xuống chỉ còn là một người thợ mộc thông thường, rồi được đưa đi làm việc tại một xưởng đóng tàu khác trên sông Volga.
Dự án tưởng như vô cùng tiềm năng đi vào quên lãng.
Bản thiết kế tàu ngầm “Con Rùa” của Bushnell.
Bẵng đi gần 5 thập kỷ, ý tưởng về chiếc “tàu ngầm mini” một lần nữa được nhà phát minh người Mỹ David Bushnell “hồi sinh” khi ông thiết kế và đưa vào sử dụng thành công.
Mô hình cải tiến có tên “Con Rùa” của Bushnell là một thiết bị hình quả trứng, chạy bằng tay, và chỉ có thể chứa một người duy nhất. Nó chính là tàu ngầm đầu tiên có khả năng hoạt động và di chuyển độc lập dưới nước, và được sử dụng thành công trong Chiến tranh Cách mạng Mỹ năm 1775.
Tàu ngầm “Con Rùa” lặn xuống bằng cách dẫn nước vào một bể chứa nước ở đáy tàu, và nổi lên bằng cách đẩy nước ra ngoài thông qua một máy bơm tay. Các quạt đẩy trên tàu được vận hành bằng tay, cung cấp khả năng di chuyển theo phương thẳng đứng và phương ngang với tốc độ tối đa 4,8 km/h.
Theo thiết kế, tàu chứa đủ không khí cho khoảng 30 phút hoạt động.
Mô hình theo tỷ lệ 100% kích thước của tàu “Con Rùa” Bushnell tại Bảo tàng và Thư viện Lực lượng Tàu ngầm Hải quân Mỹ (Ảnh: Wikimedia).
Trong Chiến tranh Cách mạng Mỹ, tàu “Con Rùa” Bushnell được lái bởi Trung sĩ Ezra Lee, đã cố gắng tiếp cận tàu chiến HMS Eagle của Anh. Tuy nhiên, nỗ lực này bất thành khi tàu chiến Anh phát hiện ra, khiến Ezra Lee không còn cách nào ngoài bỏ tàu để thoát thân.
Bản sao của chiếc tàu này hiện vẫn đang được trưng bày tại một số bảo tàng trên khắp nước Mỹ, cũng như Bảo tàng Tàu ngầm Hải quân Hoàng gia tại Gosport, Anh.
